De vakman verdwijnt, welkom aan de vakman

De vakman gaat verdwijnen. Althans, dat menen verschillende vooraanstaande personen. Verdergaande automatisering zorgt ervoor dat er steeds meer vanuit conceptsystemen* gedacht gaat worden. En daarin is of wordt de vakman blijkbaar overbodig. Ik ben het niet eens met deze zienswijze. De vakman blijft, maar niet zoals we hem of haar kennen. Er is plaats voor een vakman of -vrouw 3.0.
Het installatievak verandert onmiskenbaar
Uit het rapport Radar 2020 van brancheorganisatie Uneto-VNI is op te maken dat de vakman van de toekomst een breed scala aan kennis en kunde moet hebben. Een boodschap die ook bevestigd wordt door andere rapporten. Bijvoorbeeld van ING, Marktmonitor of opleidingsfonds OTIB. Het vak techniek in al haar disciplines en variaties vernieuwt zich. Ontwikkelingen als 3D, Augmented Reality, Big Data en The Internet of Things zijn niet meer te stoppen. Vragen die keihard op de vakman van nu afkomen. Wat betekenen deze ontwikkelingen voor hun toekomst? Hoe gaan zij hier mee om? Welke kennis en kunde moet men (bij)leren om bij te blijven?
Vakman is en wordt nog meer kennisdrager
Er blijkt geen eenduidige uitleg te zijn van het woord ‘vakman’. Betekenis wordt er gegeven vanuit het perspectief en belang van de afzender. De populist roept ‘hij verdwijnt’, de generalist zegt ‘hij blijft, maar is breed geschoold’ en de specialist vult aan ‘blijft, en krijgt invloedrijke positie’. Allemaal hebben ze min of meer gelijk. Het is dus zaak alert te blijven wanneer de term vakman opduikt.
Natuurlijk geldt dit evenzo voor mij. Ik zie de vakman als kennisdrager; iemand met de juiste kennis en kunde (competenties) in een bepaald domein. Al verandert het hele installatiedomein, ook dan blijft een vakman onmiskenbaar aanwezig. Het systeemdenken* mag mogelijk dan innovatieve prefab installatiemethodieken gaan voortbrengen, iemand moet deze technieken uitdenken, prepareren en onderhouden.
De verkoper als nieuwe techneut
In alle discussies lijkt het wel of de vakman niet meer vanuit zijn of haar eigen kennis en kunde mag werken, maar alleen mag voldoen aan het verwachtingspatroon van klant. Wordt de verkoper straks een betere techneut dan de techneut zelf? Wanneer je sociale innovatie negatief gaat uitleggen, is het voorgaande een realistische vraag.
Neem als voorbeeld eens de NEN 1010. In mijn technische opleidingstijd (jaren ’90) dé normbijbel in het installatievak. Alles tot in de puntjes voorgeschreven. Vanuit deze achtergrond begrijp ik dat de huidige of oudere generatie vakmensen de laatste vernieuwing bestempeld als een versobering. Het in de puntjes voorschrijven, heeft plaats gemaakt voor eisen aan veiligheid en gebruik. En dat vraagt aan de vakman des te meer om sociale vaardigheden. Het gesprek met klant om hieruit behoefte te vertalen naar benodigde techniek. Het gaat straks steeds meer om het aantoonbare in gemaakte afspraken. Om zorgplicht en daarmee risicobeheersing.
Nieuw onderwijsmodel nodig
Het vaktechnisch onderwijs krijgt er een stevige kluif aan om op deze ontwikkelingen aan te (blijven) sluiten. Enerzijds moeten ze de “conventionele techniek” leren en toetsen, anderzijds dienen ze nieuwe vakmensen voor te bereiden op de ontwikkelingen zoals ik ze zojuist geschetst hebt. De manier van scholing, de benodigde kennis en kunde eist van de docenten een permanente instelling van bijblijven. Een verbondenheid met de praktijk en vraagstukken van nu in een leeromgeving gericht op de toekomst. Ga er maar aanstaan.
Voor het onderwijs betekent dit meer ‘eindgebruikers of klantgericht denken’. En met dit laatste bedoel ik dan niet de leerling! Technische scholing ondergaat opnieuw een transitie. Vanuit de huidige brede MEI-opleiding (Metaal-Elektrotechniek-Installatietechniek) naar vijf specialisaties: verkoop, ontwerpen, werkvoorbereiding, installatie & montage en beheer & inspectie. Alleen zo kan er voorbereid worden op één vakgebied als “zelfstandige” vakman. Het kan niet anders dan dat er een nog nauwere samenwerking gaat en moet ontstaan tussen het bedrijfsleven en onderwijs. Vakmensen uit de praktijk in deeltijd voor de klas, onder toezicht van een onderwijsdeskundige die het didactische deel bewaakt? Ik acht het zeker niet onwaarschijnlijk!
De opkomst van een vakman 3.0
De impact van aanwezige technologie in ons dagelijkse leven neemt alleen maar toe. En daarmee ook de maatschappelijke en sociologische afhankelijkheid. Technologie die uitgedacht, voorbereid, gerealiseerd en beheerd moet worden, afgestemd op het verwachtingspatroon en het juiste gebruik van de eindgebruikers. In zekere zin kan er heel veel geautomatiseerd worden. Of – zoals u wilt – ondergebracht worden in systemen*. Toch blijft er ruimte voor mannen en vrouwen met een goede, afgestemde dosis aan kennis en kunde in het vak. De vakman of -vrouw 3.0.
* Bijvoorbeeld: een huis is geen samenraapsel van verschillende disciplines, het is een systeem. Volledig gestandaardiseerd, bestaande uit 3D-geprinte bouwelementen, prefab techniek en systeemkasten.