Met regelmaat is Albert Jan Swart - sector econoom industrie bij ABN-AMRO bank en vaste duider van de NEVI-inkoopmanagersindex - gast aan de virtuele ST@Mtafel van het wekelijkse STEMmingscafé. Begin juni schoof hij ook weer aan met een terugblik op het bijna voorbije eerste halfjaar 2023. Maar ook al met een vooruitblik naar volgend jaar.
Gastblog door Christien Nuboer - hoofdredacteur Pomp.nl en STEM-ambassadeur
Over de ontwikkelingen van de Nederlandse en Europese economie is Albert Jan niet erg optimistisch voor het lopende jaar. Duitsland was al in een recessie beland en ook de Europese Unie heeft inmiddels met een recessie te maken. Voor 2024 verwacht hij overigens wel herstel, behalve in de chemische sector.. Maar de angst voor China die één van de deelnemers verwoordde, kon hij niet helemaal wegnemen.
Eerste halfjaar 2023
Waar de industriële productie aan het begin van de pandemie in een dip raakte, herstelde dat zich in 2022 met een zomerpiek. Daarna zorgde de energiecrisis en de stijgende rente voor een harde val met zelfs een verlaging met dubbele cijfers tot gevolg. Een zorgwekkende ontwikkeling noemt Swart dat. Evident dat vooral energie-intensieve branches onder die crisis lijden. Zoals de rubber- en kunststoffabrikanten met hun halffabricaten, die maken moeilijke tijden door. Hij beschreef al eerder dit zogenaamde bullwhip-effect (zweepslag- of opslingingereffect) waarbij bedrijven overtollige voorraden wegwerken omdat energie maar zeker een de hoge relatief hoge rente van dit moment, het aanhouden van voorraden duur maken. Een hoge rente maakt investeren in kapitaalgoederen overigens ook minder aantrekkelijk. Daarover later meer.
Het slechte economische klimaat zorgt voor een daling van de vraag. Voor chips een positief punt want ineens zijn ze weer leverbaar. De Nederlandse machinebouw verdubbelde de laatste vijf jaar zijn omzet en vertoont volgens Swart een spectaculaire groei. De vraag naar elektrotechnische onderdelen gaat daar in mee.
Rente
En waar de beleidsrentes nu nog historisch niet zo hoog liggen, stijgen ze vooral onder invloed van de VS en de UK heel snel. Dat maakt kapitaalinvesteringen duur. Daardoor gebruiken bedrijven de variabele rente voor kortlopende assets zoals voorraden. En dat soort hoge kostenposten, vooral in de pandemie en onder invloed van het schip in het Suezkanaal veel opgebouwd, willen ze snel verlagen.
Daarbij helpt de snel dalende industriële productie, die zich eerst vooral in Duitsland manifesteerde maar nu ook Nederland niet onberoerd laat. Zo bevindt de bijbehorende inkoopmanagersindex (PMI) zich onder de 50. Dat impliceert een industriële productieverlaging. Een renteverlaging zou het overigens weer kunnen aanjagen.
Uitwijkgedrag
En hoewel de overheid zich in China meer bemoeit met de gang van zaken, kiest bijvoorbeeld BASF ervoor meer in China te gaan investeren dan in Europa. China en Azië boeken concurrentievoordeel door het gebruik van steenkool in plaats van zoals bij ons gas. Ook een bedrijfa als Yara produceert ammoniak in het Midden Oosten en voert alleen de laatste stap in Europa uit. En dat impliceert dat er in Nederland minder waarde toevoeging plaatsvindt dan daar. Allerlei multinationals schalen op deze wijze hun productie op in het voor hen beste economische klimaat. Want hoewel de gasprijzen bij ons dalen, liggen ze nog altijd twee tot drie keer hoger dan een aantal jaren geleden.
Succesfactoren
Veel bedrijven beschikken nog over een redelijk goed gevulde orderportefeuille. Maar uiteindelijk moet het tij keren natuurlijk. Landbouwmachines lijken al wel te profiteren. In landen met arbeidskrapte investeert de landbouw in machines. Zoals in een van de opkomende landen Columbia waar door meer politieke stabiliteit de groei gaat inzetten. Want naast politieke stabiliteit vormen een groeiende bevolking en een goed investeringsklimaat de economische groeifactoren. Ook Afrika stoomt op als landbouwcontinent. Hoewel het nu nog een relatief kleine markt lijkt, zorgt de groeiende bevolking ervoor dat het tot de harde groeiers behoort. Bovendien blijkt het continent ook geschikt voor alternatieven voor graan uit Oekraïne en ingrediënten (het zogenaamde substitutie-effect). Vandaar dat grondstofprijzen sterk daalden en het korte termijn hickups bleken.
Arbeidsmarkt
Soms lijken de zaken anders dan in werkelijkheid. Zo daalde de gasprijs wel maar ligt die nog steeds twee tot drie keer hoger dan een aantal jaren geleden. Ook de industriële productie daalt dus maar in vergelijking met 2019 komt die nog steeds hoger uit. Swart signaleert in de industriële ketens iets van deflatie waar de dienstensector nog lang niet aankomt. Immers als je zit te springen om personeel en vanwege onder andere de krapte meer moet betalen kom je duurder uit. Vandaar dat de krappe arbeidsmarkt bedrijven ‘dwingt’ tot het hamsteren van personeel. Medewerkers zo lang mogelijk vasthouden om meteen te kunnen profiteren van eventuele groei. Waar de industrie in verhouding meer machines dan personeel gebruikt, verhouden arbeidskosten zich iets beter ten opzichte van omzet, in tegenstelling tot de zorg bijvoorbeeld.
Industriepolitiek
ABN-AMRO signaleert een terugkeer van de 'industriepolitiek'. Naast China zette ook Trump in op protectionisme maar Biden zette het door. Denk aan de exportrestricties van halfgeleiders naar China die ook ASML raken. En daar zowel republikeinen als democraten daar op inzetten verwacht Swart er voorlopig ook geen einde aan. Ook in Europa en Nederland staat de high tech en maakindustrie overigens weer op de agenda.
Verduurzaming blijkt een goed voorbeeld van geopolitiek. Waar China zich door de jaren heen als leider in elektrische auto’s ontpopte, proberen wij een inhaalslag te maken. Japan is sterk in waterstof maar dan nog vooral grijs. Blauw en groen kost nog te veel. En hoewel wij veel energie halen uit windmolens en zonnepanelen hebben we veel van onze processen nog niet geëlektrificeerd. Bovendien kan het grid het dan vaak niet aan en voor magneten in windmolens zijn we net als batterijen afhankelijk van grondstoffen uit andere landen, zoals China. ‘Dat zijn wel erg veel afhankelijkheden.’ En hoewel overheden overnames door Chinese bedrijven soms blokkeren, verandert het beleid snel en lijkt het soms dweilen met de kraan open.
Industriepolitiek op de agenda
Ook de Nederlandse overheid heeft industriepolitiek sinds kort weer op de agenda staan. Reden voor ons om er tijdens verschillende STEMmingscafés aandacht aan te besteden. Dat doen we onder meer vrijdag 7 juli samen met STEM-ambassadeur Jos Anneveld. Die inmiddels ook de volgende blogs over industriepolitiek heeft geschreven:
