Ons nieuwe zesde zintuig: technologie - (deel 2)

Vanuit verschillende hoeken kreeg ik instemmende reacties op mijn eerdere blog “Ons nieuwe zesde zintuig: technologie”. Technologie komt zo dicht bij ons – en zelfs in ons – dat we mogen spreken over een zesde zintuig. Een zintuig in de kinderschoenen. Een zintuig dat de nodige nieuwe discussies gaat geven. Bedoeld als kleine aanzet, daarom deel twee.
Een techno-maatschappij
Plaats technologie eens in maatschappelijke ontwikkelingen. Het is een van de grootste drivers achter de constante veranderingen die wij ondergaan. Denk maar eens aan de vraagstukken op gebied van zorg en welzijn, energie en veiligheid. In de zoektocht naar antwoorden staat stipt op nummer 1 de inzet van technologie. We kunnen veel, heel veel en dat wat we kunnen, passen we ook nagenoeg per direct toe. Eens hardop de vraag durven stellen of deze chronisch adoptieve houding ook een ‘gezonde’ is, is bijna als vloeken in de kerk. Het adagio klinkt: techniek brengt ons verder, maakt het leven comfortabeler, eenvoudiger, brengt meer kwaliteit van leven en maakt ons werken efficiënter en ga zo maar door.
Mensen hebben technieken altijd ingezet om zichzelf verder te brengen. Tegelijkertijd: elke vorm van technologische vooruitgang, maakt(e) ons mensen kwetsbaarder. Het is daarom goed om het maatschappelijke debat over onze afhankelijkheid van technologie ook op ethisch vlak open te gaan voeren.
Niet sexy in techno-land: ethiek
Want, we staan niet vaak stil bij de ethische kant van de steeds verdergaande automatisering. Denk bijvoorbeeld eens aan zelfrijdende auto’s. Bijzonder knap dat dit technisch mogelijk is. Maar, wie bepaalt de intelligentie van deze auto? Automatisering betekent immers dat er ergens iemand iets heeft moeten programmeren. Ergens zijn er programmaregels genoteerd die – al dan niet bijgewerkt door het zelflerende – de auto vertellen welke ingrepen gedaan moeten worden in geval van een calamiteit. Op grond van welke normstelling gebeurt dit?
Een ander heikel punt is privacy. De waarschuwingen rond digitale identiteitsfraude is in gelijke tred gegroeid met de opkomst van allerlei online software en sociale media. Systemen, producten en software worden steeds meer verbonden. Big data en profiling bieden deskundigen nieuwe (markt)kansen. Tegelijkertijd ontstaat er een ondoorzichtige en veel omvattende vorm van kwetsbaarheid. Ontstaan er nieuwe risico’s. En het contradictionele hierin is dat de zwakste schakel wij mensen zelf blijken te zijn. Vanuit welke waarde bieden wij bescherming? De ethische kant van technologie blijft vaak onderbelicht. Het is niet sexy hierover te praten. Het goede aan technologie wordt overbelicht, waardoor de duistere zijde in de schaduw komt.
Intieme technologie: in, tussen, over en als ons
Technologie neemt steeds meer van ons over. We rekenen in toenemende mate op de alom aanwezigheid ervan. Maakt technologie ons dommer? Een vraag waarop ik het antwoord niet weet. Maar naar mijn mening wel een legitieme vraag. In vergelijk: ook de hoge welvaart heeft ons (nieuwe) gezondheidsrisico’s gebracht. Ook heb ik eens gelezen dat er onder jongeren een verband ontdekt was tussen de ver doorgevoerde beeldcultuur en de toename van dyslexie.
Met de prikkelende titel ‘Intieme Technologie’ heeft het Rathenau Instituut een boekje uitgebracht. De auteurs benaderen technologie vanuit vier perspectieven: technologie in, tussen, over en tot slot als ons. Dit laatste doelende op robotica. Geschreven om na te denken over hoe dicht technologie bij ons mag komen en wanneer ongewenste intimiteit begint. Een leestip.
Technologische vooruitgang is een onomkeerbaar feit
Technologie wordt het zesde zintuig van u en mij. Integraal samenwerkend met horen, zien, voelen, ruiken en proeven. Het zesde zintuig maakt ons kwetsbaarder. Hoe beperkt raken wij wanneer technologie niet beschikbaar is? Alleen al om deze vraag te beantwoorden, is het goed steeds opnieuw kritische afwegingen te maken. Vertrouwen op technologie is goed, maar in vergaande toepassingen is controleren op de juiste inzet en het juiste gebruik soms beter.