Het televisieprogramma KASSA berichtte het publiek op zaterdag 6 november over de donkere zijde van de slimme thermostaat. In tegenstelling tot wat beloofd wordt, blijkt de thermostaat niet direct besparingen op te leveren. Sterker nog: het gaat je als gebruiker zelfs meer kosten, zo toonde het programma aan. Uit een kleine search over sociale media constateerde ik ophef over deze onthullingen. Krokodillentranen? Is de consument weerloos slachtoffer van boevenstreken? Of is het storm in een glas water? Ik ga de uitzending niet hier herschrijven. Hieronder kunt u hem bekijken. In dit artikel licht ik een paar onderdelen uit en maak ik wél de verbinding tussen de slimme thermostaat en de slimme meter.
Meten is weten: slimme thermostaat versus slimme meter
De thermostaat is primair bedoeld om uw CV-ketel te bedienen. Al vanaf het begin doet deze dit eigenlijk onhandig. Enerzijds omdat de thermostaat vaak op de niet meest gunstige of beste plek in onze woning hangt. Anderszijds omdat de radiatortemperatuur door heel uw woning bepaald wordt door één meetpunt. Meting en functionele bediening in één apparaat is niet altijd handig. Een slimme thermostaat verandert hier in essentie niets aan. Waarom is deze thermostaat dan slim? Omdat er domweg een aantal slimmigheden zijn toegevoegd. Slimmigheden die inzicht- of comfortverhogend zijn of als zodanig worden ervaren. Los van dat de slimme thermostaat er kek uitziet, gaat het dus eigenlijk meer om de slimme (diensten)software die het apparaat heeft. En dat brengt voordeel. Bij u en bij de houder van het softwareplatform.
Het tv-programma waarschuwde u: verwar de slimme thermostaat niet met de slimme meter. Terecht? Ja, al is er vaak onderling wel een innige verhouding. De slimme meter – in uw meterkast – is gewoon een nieuwe generatie van de huidige meters en meet uw verbruik in alle details op de hoofdaansluitingen. Op basis hiervan is de waarschuwing terecht. Alleen, de digitale meetdata is door u – of wanneer u toestemming geeft – door een derde partij 24/7 uit te lezen. Hier krijgt de welbekende muis een staartje. Het in gebruik nemen van een slimme thermostaat gaat namelijk vaak samen op met de toepassing van een slimme meter. En dat geeft te denken.
Wat marketing bepaalt waarvoor u betaalt
Het is niet nieuw wat hier gebeurt. Even het vergelijk: iedereen weet nu wel dat je een smartphone écht niet gratis krijgt. Contractueel betaalt u het toestel dubbel en dwars terug. We zien deze verkoopmethode terug in de ICT (internetrouters). En nu dus ook met de slimme thermostaat. Energiepartijen zijn onderling in gevecht om uw brievenbus (lees: factuuradres). De aanschaf wordt via vendor-lock-in-oplossingen extra aantrekkelijk gemaakt. Dat geeft u onmiskenbaar voordeel. Maar wel in ruil voor iets anders.
Psycholoog en overtuigingsspecialist professor Robert Gialdini benoemt wederkerigheid als één van de zes overtuigingstactieken in aankoopprocessen. Onder andere deze tactiek wordt ingezet bij de slimme thermostaat. Er is overigens niets mis met deze verkoop- of marketingstrategie. Als de consument maar bewust is van wát zij nu exact afsluit onder de ‘aantrekkelijke’ condities. Bij de slimme thermostaat via een energieleverancier geeft de contractant zaken weg. Denk dan aan vrijheid van overstappen of het continu afstaan van meetdata. En als bedankje krijgt men bewustwording en tot op zekere hoogte inzicht. Met deze wetenschap mag de consument op dit punt wel eens wat ‘argwanender’ worden.
Besparen begint met inzicht en aanpassen van gedrag
Een algemeen aanvaard uitgangspunt is dat je pas besparingen realiseert wanneer je weet waar je verbruik ligt. Dit is een klein aandachtspunt voor de oplettende energieverbruiker. Want écht inzicht krijgen of vergelijken lukt pas wanneer je 24/7 de “omstandigheden” van het verbruik meeneemt. Denk dan bijvoorbeeld aan weersomstandigheden, uw gewenste comfortniveau (en dat gaat verder dan alleen een warm huis of kantoor) of uw aanwezigheid. Bedrijven mogen nog extra denken aan de variabelen in het productieniveau of -proces.
Naast inzicht ligt de grootste besparing in het aanpassen van gedragsfactoren én het volhouden daarvan. Zo is in veel huishoudens al snel een besparing te realiseren wanneer men afscheid neemt van de wasdroger. Of wat minder drastisch: 20 jaar oude koel- of diepvriesapparatuur of oude lichtbronnen vervangen. Bij productiebedrijven ligt het soms in hele kleine details. Bijvoorbeeld een terloopse controlehandeling.
De wereld van big data
De jaarlijkse energienota wordt bepaald door minimaal twee meetmomenten. Dit is wettelijk vastgelegd. Meer meetmomenten mag, mits de contractant er toestemming voor geeft. En dat is nu precies wat de energiemaatschappij met haar vendor-thermostaat doet. Het via deze weg uitlezen van 24/7-meetdata geeft u en hen inzage. Indirect geeft u waardevolle data af aan uw energiemaatschappij. Individueel niets spannends, maar in de wereld van big data gaat het om de grote aantallen en de statistieken. Erg? Weer is het antwoord: nee. Mits u het maar weet. En helaas schort het meermaals aan de transparante informatie hierover.
En zo komen we in een ander vraagstuk. Willen we dit allemaal? Het slim verbinden en analyseren van grote hoeveelheden data wordt volop toegepast door bijvoorbeeld Google of Facebook. Aanpassingen hieromtrent in privacyvoorwaarden gaan meestal gepaard met veel publieke ophef. De wereld is (even) in rep en roer. Ik ben van mening dat er in energieland echt niet heel veel anders gebeurt. Toch blijft het in verhouding oorverdovend stil.
Slimme thermostaat of slimme meter?
Het zijn twee verschillende apparaten die blijkbaar dus onderling sterk met elkaar verbonden zijn. Zoals gezegd zit daar een venijn. Maar ook de oplossing om het anders te doen.
De wetgever heeft bepaald dat de slimme meter ook door u mag worden uitgelezen. Iets waar andere belanghebbenden uit de energiewereld niet blij mee waren of zijn. De zogeheten P1-poort op de slimme meter is de toegang voor iedereen naar 24/7 energiedata. Maar ja, wat heb je aan koude data? Menigeen zegt dit helemaal niets.
In de vrije markt zijn hiervoor prachtige oplossingen en diensten. Via deze oplossingen krijgt u inzage in uw werkelijke energieverbruik of de opbrengst uit opwekkingsbronnen, die u gebruikt. U ziet binnen 24 uur de gevolgen van verandering van uw gedrag of apparatuurinstellingen. Natuurlijk, ook dan betaalt u. Toch zijn er verschillen: de (jaarlijkse) tarieven liggen vaak in verhouding beduidend lager en deze oplossingen gaan vaak verder dan alleen koudweg meten van energiedata. Maar het belangrijkste voordeel: u bent energieleverancier-onafhankelijk. Overstappen mét behoud van apparatuur is mogelijk. Spreken we nu over andere vorm van duurzaam? Ik denk van wel!
En de slimme thermostaat dan? Menig bestaande klokthermostaat levert al de nodige besparingen op wanneer deze goed wordt ingesteld. Slimme thermostaat of niet, in beide gevallen moet u goed nadenken over uw leefpatroon of woon- en werkgedrag. Wedden dat u de positieve effecten in de slimme meter terug gaat zien.
Conclusie: is de ophef terecht?
Ja, ik vind van wel. Het is goed dat er aandacht besteed wordt aan datgeen wat ons – met veel bombarie – voordeel voorschotelt. Met grote marketingcampagnes beïnvloeden energiemaatschappijen de consument om voor de ‘lagere energienota, het gemak en het milieu te kiezen’. In werkelijkheid gaat het hen om het verkrijgen van data.
Consumenten kiezen de slimme producten op basis van meermaals eenzijdige en tekortkomende informatie. De ophef is goed, omdat het maar weer eens aantoont hoe complex de wereld van energie is. En om de alternatieven onder de aandacht te brengen.